De kracht van christelijke meditatie – boekbespreking

Toen Kick Bras, emeritus predikant van de PKN, begin deze eeuw aan predikanten cursussen meditatie begon te geven, verbaasde het hem dat er zo weinig cursisten bekend zijn met christelijke meditatie. Met dit boek wil Bras in deze leemte voorzien. In 22 korte hoofdstukken loodst hij je door de geschiedenis van de meditatie in het christendom; van de joodse traditie en de woestijnvaders, via Augustinus, Ignatius van Loyola, Teresa van Avila en Luther tot de moderne tijd. Een van de hoofdstukken is gewijd aan het Jezusgebed.

Vaak wordt er een onderscheid gemaakt tussen bidden en mediteren. Bidden zou dan duiden op praten met God, en mediteren zou juist zijn luisteren naar God. Niets is minder waar, stelt Bras. In de vroege kerk kende men dat onderscheid niet, want ‘meditatie was immers vaak het biddend overwegen van Bijbelteksten.’ Elke avond of nacht reciteerden de woestijnkluizenaars Psalmen; werken en mediteren waren voor overdag. Hele Bijbelpassages werden daarbij uit het hoofd geleerd, wat waarschijnlijk vanzelf ging middels het proces van voortdurende recitatie, ook wel ruminatio of ‘herkauwen’ genoemd. Het grote doel daarbij was om hesychia te vinden, ‘innerlijke rust die het mogelijk maakte om ongestoord te vertoeven met Christus.’ Het begrip meditatie vindt zijn oorsprong in het Hebreeuwse woord hagha, murmelen, ook wel vertaald als ‘zich verdiepen in’. De Latijnse pendant hiervan is meditari, een van origine militair begrip dat ‘oefenen’ betekent.

Bidden, vrijheid en liefde

Bras neemt je mee in de ontwikkeling van de christelijke meditatie. Zo pleitte Origenes (2^e eeuw na Chr.) er bijvoorbeeld voor dat je staand moest bidden, met opgeheven handen, en dat ons leven ‘één groot, ononderbroken gebed’ zou zijn. De geleerde monnik Evagrius van Pontus (ca. 345-399) borduurde voort op de driedeling van zijn illustere voorganger: innerlijke stilte verwerf je door praktikê, en door je daarin verder te bekwamen bereik je een vorm van innerlijke vrijheid (apatheia) en als je je vervolgens toelegt op de deugden, kun je in liefde (agapè) met je medemens leven.

Wat mooi is dat Bras ook de tradities die uit Azië zijn komen overwaaien behandelt en laat zien waar de tradities overeenkomen en verschillen. In het Oosten gaat het om Versenkung, ‘de mens wil als een druppel water verzinken in de oceaan van het zijn’. In het Westen staat een Innerung centraal, ‘de vereniging van de menselijke persoon met God’. Volgens de Jezuïet Lasalle kan Zenmeditatie de christelijke meditatie zelfs versterken.

Jezusgebed

Een hoofdstuk is gewijd aan mediteren in het oosterse christendom. Bras richt zich daarbij met name op het Jezusgebed. Al in de vijfde eeuw, zo stelt, hij reciteerde men het gebed van de tollenaar: ‘God, wees mij zondaar genadig.’ (Lucas 19:13). Het ging daarbij om ‘de strijd die men voortdurend moet voeren tegen de demonen, tegen de eigen hartstochten en angsten, om zo een diep besef van rouwmoedigheid op te roepen.’ In een latere periode droegen diverse abten als Climacus (7^e eeuw), Hesychius (7^e-8^e eeuw) en Philotheus (1255-1346) bij aan de methodische invulling van dit gebed. Voor hen stond het hart centraal en het streven waakzaam te zijn op gedachten die je afleiden. Palamas voegde daar later nog een ademtechniek aan toe. Het boekje De ware verhalen van een Russische pelgrim stipt hij kort aan. In dit werk benadrukt de starets het belang van het voortdurend herhalen van het Jezusgebed. De reden daarvoor, is volgens de bekende Engels bisschop en orthodoxe theoloog, Kallistos Ware (1934-2022) omdat: ‘De hesychast, degene die hesychis, het stilzijn vanbinnen, het innerlijk zwijgen heeft bereikt, bij uitstek iemand is die luistert. Hij luistert naar de stem van het gebed in zijn eigen hart en hij begrijpt dat deze stem niet zijn eigen stem is, maar die van een Ander, die binnenin hem spreekt.’ Veel helderder kun je de kracht van meditatie bijna niet verwoorden.

Met dit uiterst onderhoudende boek geeft Kick Bras een mooi inzicht van de ontwikkeling van meditatie door de eeuwen heen binnen verschillende stromingen. Het is echt een aanrader voor iedereen die ook maar iets heeft met recitatie, meditatie of hij nu christen is of niet.

Tot slot een leuk weetje: de auteur heeft samen met nog enkele anderen het meditatieplatform Vacare  opgericht. Wil je de theorie in praktijk brengen, dan kun je daar een kijkje nemen: Vacare-meditatie – Platform voor meditatief leven