Redacteur Paul Baars, fervent zanger in Byzantijnse koren, over een speciale website met een schat aan orthodoxe kerkmuziek.
Carlo Lemmens, die eerste dirigent van het Nijmeegs Byzantijns Koor (NBK), schreef zo’n vijftig jaar geleden partituren nog uit door te luisteren naar de Lp’s, die hij en de leden van het koor tijdens reizen gekocht hadden. Dat was echt monnikenwerk. In het archief van de Byzantijnse kapel te Nijmegen vind je nog met de hand overgeschreven partituren, oude gestencilde muziek en alcoholdruk in twee of drie kleuren. De teksten zijn soms met de hand geschreven en moeilijk te lezen. Het roept nostalgische herinneringen op. Nu zet je de computer en de printer aan en het komt eruit. Wanneer je op zoek bent naar partituren van orthodoxe kerkmuziek zijn er tegenwoordig veel mogelijkheden. Het gros is zo toegankelijk en gratis te downloaden.
Het mobieltje en de liturgie
In orthodoxe kerkdiensten zie je steeds vaker dat gezangen en lezingen via de mobiele telefoon opgeroepen worden. Voordeel is dat het koor dan op het laatste moment nog het juiste gezang voor de neus kan krijgen. Nadeel is dat het niet zo liturgisch is. Liturgie is een ritueel. Rituelen zijn van oudsher altijd concreet en lichamelijk. De concrete werkelijkheid wordt geheiligd. De priester, diaken of lezer draagt bijvoorbeeld de Bijbel als een mooi uitgevoerd ‘heilig boek’ rond, legt hem neer en slaat hem open. Een kopie op een A-4tje of een telefoon heeft die uitstraling niet. Op je telefoon zien dat iemand een kaars opsteekt is iets anders dan zelf een kaars opsteken. Daarbij komt nog de behoefte van sommige aanwezigen om alles te fotograferen, op te nemen en door te sturen. De elektronica gaat in de vieringen een eigen leven leiden. Het doorkruist, domineert en verstoort soms de rituelen.
Vladimir Shelkov
Maar het is niet alleen maar negatief. Een bijzondere website is ikliros.com. De initiatiefnemer en beheerder is Vladimir Shelkov. Ik ken hem goed, omdat hij lid was van het kerkkoor van de parochie van de Mirredragende Vrouwen in Pskov (Rusland), toen vader Pavel Adelgeim daar de rector was. Pskov was tussen 1987 en 2022 een van de partnersteden van mijn woonplaat Nijmegen, en elke keer als ik in de Russische stad kwam, zon ik mee. Vladimir heeft een joodse achtergrond. Hij is met zijn Russische vrouw en twee kinderen 15 jaar geleden naar Tel Aviv in Israël geëmigreerd en daar dirigent geworden van een Russisch-orthodox kerkkoor. Het echtpaar viel ook in als zanger in een Palestijnse orthodoxe parochie.
Op zijn website heeft hij een veelheid van muziek samengebracht, geordend naar de naam van de componist, bijvoorbeeld Archangelskij, soms naar de muzikale stijl, bijvoorbeeld obichod (eenvoudige parochie melodieën) of Znamennij raspev (oude Russische zang van voor 1700) of de naam van een klooster, bijvoorbeeld het Valamo klooster. Alles in alfabetische volgorde geordend. De nadruk ligt op de Russische traditie en de Kerkslavische taal. Maar is ook aandacht voor de Griekse, Servische en Bulgaarse tradities en voor diverse talen: Grieks, Arabisch en Westerse talen. Soms zijn opnames van de betreffende variant toegevoegd. Daarnaast zijn de volledige teksten van alle belangrijke feesten van het orthodoxe kerkelijk jaar op de website te vinden.
Orthodoxekerkmuziek.nl
De muziek gebruik is soms voor mijn eigen koor en met de teksten kan ik Russische en Oekraïense gelovigen blij maken. Je moet wel Russisch kunnen lezen om wegwijs te worden op de website en om de zoekfunctie te kunnen gebruiken. In Nederland is ook een handige website met vooral Nederlandstalige orthodoxe liturgische zang, maar ook een beetje Roemeens en Kerkslavisch: orthodoxekerkmuziek.nl, ooit begonnen met de zegen van bisschop Gabriël (de Vylder) van het bisdom Rue Daru in Parijs. Irina Rempt, de dirigent van het koor van de orthodoxe parochie van Deventer, beheert deze website.
