Het volgende opiniestuk is ingebed in een recent hoofdstuk van de inner-orthodoxe discussies en controverses. Het is een voorbeeld met een bredere context. Zoals Nikolaos Asproulis, vice-directeur van de Orthodoxe Volos Academie in Griekenland, probeert duidelijk te maken, moet ook het ook voor een Orthodoxe gelovige, naast alle verschillen betreffende natie, cultuur, gender en zelfs de seksuele oriëntatie als persoon, het geschapen zijn naar Gods evenbeeld centraal staan. Daarom kan ook de doop van een kind nergens worden geweigerd, ook niet als de ouders een homoseksueel paar zijn. De Volos Academie staat voor een meer open theologie, die de uitdagingen van de moderniteit productief probeert te aanvaarden. Maar ook de meer conservatieve stemmen komen impliciet in dit artikel naar voren.
Het was een gewone zomerdag in juli 2022 in Griekenland, voordat een Orthodoxe doop de aanzet werd van een verhit debat. Het zou de zoveelste episode zijn in de oorlog tussen culturen over de vereisten – als die er überhaupt al zijn – voor de doop van een kind. Voor menig Griek is het niet ongebruikelijk om in de kranten of op sociale media te lezen over kerkelijke activiteiten, zoals de inmenging van de kerk in politieke kwesties, en over kerkelijke eigendommen. Deze Orthodoxe doop blijkt iets anders van aard te zijn. De vragen die ten grondslag liggen aan deze kwestie hebben betrekking op de christelijke identiteit in seculiere tijden. Zijn er namelijk specifieke theologische (of andere) voorwaarden die een doop toestaan of verhinderen? Accepteert de kerk het homohuwelijk?
Op 9 juli 2022 bezocht het hoofd van het Grieks-Orthodoxe aartsbisdom van de Verenigde Staten, Elpidophoros, Athene om de kinderen van de beroemde modeontwerper Peter Dundas en Evangelos Bousis te dopen. De doop vond plaats in een parochie net buiten Athene (Viouliagmeni). Deze parochie behoort tot de jurisdictie van metropoliet Antonios van Glyfada en vormt daarmee een van de 80 bisdommen die functioneert binnen het synodale systeem van de kerk van Griekenland. Al snel werd deze ogenschijnlijk gewone doop spreekwoordelijk een ‘slagveld’. De plaatselijke bisschop en andere traditionalisten hebben om verschillende redenen zich tegen deze doop uitgesproken. Aanvankelijk ging het om de jurisdictie, maar eigenlijk ging het om homoseksualiteit. Het betreft een kind van een gelijkslachtig koppel betrof.
Metropoliet Antonios van Glyfada reageerde fel op de kwestie en stelde de jurisdictie aan de orde. Elpidophoros handelde volgens Antonios willekeurig, terwijl hij toestemming diende te vragen om de doop uit te voeren in Antonios’ bisdom. Niet lang na de doop werd een familiefoto op sociale media geplaatst waarop Elpidophoros was te zien in het bijzijn van de ouders en andere beroemdheden. Zonder het bijschrift te lezen of de context te kennen, werd de indruk gewekt dat het hoofd van de Grieks-Orthodoxe Kerk van Amerika het homohuwelijk goedkeurde. Het eigenlijke bezwaar van Antonios was dat de aartsbisschop van Amerika hem niet informeerde over de aard van de geboorte van het kind of de seksualiteit van de ouders.
Hierna volgden meerdere reacties. Kort na de uitspraak van Antonios ging Ambrosios, de voormalige metropoliet van Kalavrita, nog een stap verder. Ambrosios besloot Elpidophoros aan te klagen, want zo stelde hij: “…door deze daad zijn de Orthodoxe leer en tradities met voeten getreden. Prostitutie wordt daarmee wettelijk toegestaan, dat wil zeggen de illegale echtelijke verbintenis van twee mensen van hetzelfde geslacht. Hierdoor klaag ik Elpidophoros, de aartsbisschop van Amerika, aan.” Ambrosios vervolgde zijn toelichting door aan te geven dat: “Elpidophoros de onnatuurlijke, echtelijke relatie en de onnatuurlijke, vleselijke vermenging van twee personen van hetzelfde geslacht indirect erkent en legitimeert. Het gaat om een relatie die God zonder al te veel woorden zal veroordelen.” Hieruit blijkt dat homoseksualiteit het onderliggende probleem is van de kwestie.
Al snel kregen de ascetische kloostergemeenschappen op Athos een leidende positie in het debat. Er werd een brief uitgevaardigd waarin met ferme taal de traditionele rol van het gezin werd verdedigd, zoals de monniken dat in eerder situaties hebben gedaan. Dit is nogal merkwaardig, aangezien de kloosterlingen op de berg Athos geen ervaring hebben met gezinsaangelegenheden of de uitdagingen waarmee een gezin tegenwoordig wordt geconfronteerd. Het is onthutsend om passages uit deze brief uitvoerig te citeren: “Het is volgens de leer van het Evangelie en de Orthodoxe ethos vreemd om een ‘koppel van hetzelfde geslacht’ als een familie te beschouwen en het recht op de adoptie van kinderen te erkennen. Een dergelijke vorm van adoptie is namelijk in strijd met de evangelieleer, de menselijke natuur, de ethos en de traditie van ons volk (dat wil zeggen het Griekse volk). Tegelijkertijd schendt een dergelijke adoptie de basisrechten van onschuldige en weerloze mensen om een normale gezinssituatie te verkiezen.” Het is duidelijk dat in deze brief homoseksualiteit het kernprobleem is.
De Heilige Synode van de Kerk van Griekenland, rekening houdend met de commotie die de doop teweegbracht, stuurde een officiële brief naar het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel. Daarin protesteerde de synode tegen de wijze waarop de doop is georganiseerd. Dergelijke acties kunnen namelijk een negatieve impact hebben op de lokale kerkelijke gemeenschap. In afwachting van een officiële reactie van het Oecumenisch Patriarchaat is het goed om nader te kijken naar andere reacties.
De reacties op deze doop riepen vanaf het begin verschillende theologische en pastorale vragen op. Christus gebiedt zijn discipelen alle kinderen toe te staan hem te ontmoeten (Matheus 19:14). Wie zou dan tegen zijn gebod ingaan om kinderen niet te dopen en toe te laten als toekomstige inwoners van het Koninkrijk van God? Er mag in ieder geval geen controverse ontstaan over een canonieke doop waar alle kinderen in principe recht op hebben. Tegelijkertijd moeten we ons afvragen of het noodzakelijk is voor een bisschop, of in dit geval een aartsbisschop, om toestemming te krijgen een doop buiten zijn jurisdictie te voltrekken. Wat zou, zoals John Chryssaygis benadrukte, de beslissing van de plaatselijke metropoliet zijn als het paar hem rechtstreeks zou hebben gevraagd om de doop te voltrekken? Zou hij het afwijzen of rekening houden met de pastorale impact (en eventueel financiële impact) wanneer hij zou weigeren? Het is nogal opmerkelijk om iemand die vrijwillig de kerk benadert niet te verwelkomen, niet te omhelzen en geen kans op redding te bieden. Mijns inziens, het voornaamste probleem in deze situatie is het pastorale misbruik door de kerk ten opzichte van pasgeboren kinderen en diens familie in het licht van een culturele oorlog tegen homoseksualiteit. Ondanks wettelijke regelingen, parades en seculiere discussies in de afgelopen jaren vindt de meerderheid van de Griekse bevolking homoseksualiteit nog altijd onaanvaardbaar. We moeten inzien dat bepaalde Orthodoxe christenen, zowel geestelijken als gelovigen, die een manicheïstische levensbeschouwing (een scherp onderscheid tussen goed en kwaad) erop nahouden, veelvuldig de aandacht van de pastorale zorg afleiden. De kern van deze zorg is namelijk de relatie tussen God en de kinderen van het echtpaar. Met andere woorden, vanuit het christelijke perspectief is de goddelijk-menselijke gemeenschap het doel van ieder mens. Laten we eerlijk zijn, geven degenen die negatief op deze doop hebben gereageerd wel daadwerkelijk om de theosis, de godwording, van deze kinderen?
De reacties tegen de doop blijken ook om theologische redenen problematisch te zijn. Als men zonder compromis (van kleur, religie, nationaliteit en seksualiteit) de waardigheid van elk individu accepteert die in de gelijkenis van God is geschapen: hoe kan men dan “de eerste steen werpen (Johannes 8:7)?” Hoe kan iemand besluiten om een baby of volwassene op basis van geslacht, klasse, huidskleur of nationaliteit uit te sluiten van het lichaam van Christus? Als alle mensen geroepen worden om onderdeel te worden in de gemeenschap van God, dan vindt deze gemeenschap plaats op het niveau van de persoonlijkheid (namelijk van vrijheid en liefde). Indien homoseksualiteit door de kerk als een probleem wordt beschouwd, dan wijst dit probleem ook op het falen van de kerk om het ideaal om de juiste manier te communiceren. Ondanks de natuurlijke eigenschappen hebben alle mensen hetzelfde fundamentele recht om het koninkrijk binnen te treden. Ter ondersteuning dient men te refereren naar het document ‘For the Life of the World: The Social Ethos of the Orthodox Church’. Dat enkele jaren geleden gepubliceerd werd. Deze publicatie speelt in op verschillende ‘culturele’ debatten, maar benadrukt het fundamentele recht voor mensen van alle seksuele geaardheden om vrij te zijn van discriminatie en juridische beperkingen (nr. 19). Het is een mensenrecht dat afhankelijk is van de aanwezigheid van het beeld en de gelijkenis van God en niet van seksuele of andere geaardheid (nr. 19). Maar nogmaals: wie onder de christenen, en met name onder de kerkelijke functionarissen die schreeuwen voor de morele zuiverheid van hun gemeenschappen, definieert een mens vandaag de dag zonder serieus rekening te houden met zijn/haar klasse, macht en sociale status in plaats van wat het betekent om gewoon mens te zijn?
De doop zorgde ervoor dat we onze aandacht gingen richten op de diachrone, maar nog altijd open, vraag: “Wie ben ik?”. Mensen zijn zonder enige twijfel zondaars, maar we zijn ook geschapen in de gelijkenis van God. Ondanks onze tekortkomingen zijn we voortdurend op zoek naar volmaaktheid. Kerken moeten moedig zijn en serieus de discussie aangaan over wie wij als mensen zijn, zowel op het niveau van synodale als theologische vergaderingen. Zo kunnen we verdere polarisaties voorkomen. Deze discussie moet niet in contrast staan met de hedendaagse sociale en wetenschappelijke ontwikkelingen. Het is tenslotte de wereld waarin wij leven en niet een of andere vervlogen, glorieus Byzantijns of Russisch verleden. Tegelijkertijd hoeven we ook niet de rijke, maar vaak normatieve, tradities over imago dei op te geven. In conclusie wil ik graag verwijzen naar de woorden van Elpidophoros, die op een meelevende wijze uitdrukking weet te geven aan de omhelzende bezieling van het christelijk geloof: “Alle mensen, ongeacht wie zij zijn of wat ze hebben gedaan – voor het goede of het kwade – is Gods liefde waard. Dan zijn ook zij [alle medevolgelingen] onze liefde waard.”
Voor meer informatie, zie:
Nicholas Denysenko, ‘To baptize or not? God’s love and image’, Public Orthodxy <https://publicorthodoxy.org/2022/07/26/to-baptize-or-not/> [geraadpleegd 03-10-2022].
John Chryssavgis, ‘Do the Gospels really worry about supporting the neclear family?’, Public Orthodoxy <https://publicorthodoxy.org/2022/08/12/gospels-support-nuclear-family/> [geraadpleegd 03-10-202].
John Chryssavgis, ‘A tempest over a baptsim in Greece raises questions about what we’re trying to protect’, RNS Religion News Service <https://religionnews.com/2022/07/25/a-tempest-over-a-baptism-in-greece-raises-questions-about-what-were-trying-to-protect/> [geraadpleegd 03-10-2022].
Apostolos Lakasas, ‘Η βάπτιση που διχάζει την Εκκλησία’ [‘De doop die de kerk verdeelt’], Ekathimerini <https://www.kathimerini.gr/society/561959734/i-vaptisi-poy-dichazei-tin-ekklisia/> [geraadpleegd 03-10-2022].
Redactie Kalavryta Press, ‘Ο Αμβρόσιος μήνυσε τον Ελπιδοφόρο – Σάλος με τη βάπτιση παιδιών γκέι ζευγαριού’ [‘Ambrosios klaagde Elpidophoros-Shalos aan voor het dopen van de kinderen van een homopaar’], Kalavryta Press <https://www.kalavrytapress.gr/o-amvrosios-minyse-ton-elpidoforo-salos-me-ti-vaptisi-paidion-gkei-zeygarioy/> [geraadpleegd 03-10-2022].
Redactie Orthodox Typos, ‘Ἀνακοίνωση τοῦ Ἁγίου Ὄρους γιά τήν βάπτιση ἀπό «ὁμόφυλο ζεῦγος»’, Orthodox Typos <https://orthodoxostypos.gr/%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%AF%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%BF%CF%85-%CF%8C%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B2%CE%AC%CF%80%CF%84/> [geraadpleegd 03-10-2022].
Openingsfoto: een fresco van Giotto di Bondone (1267-1337), De doop van Christus, in de Capella Scrovegni in Padova (Italië), publiek domein.
