De International Orthodox Theological Association (IOTA) is waarschijnlijk een van de meest ambitieuze projecten in de Orthodoxe wereld. De IOTA is officieel opgericht in 2017 naar aanleiding van de ervaringen van Orthodoxe theologen tijdens het Panorthodoxe Concilie op Kreta in 2016. Het concilie, dat al lange tijd in voorbereiding was, was bedoeld als een voorbeeld van Orthodoxe eenheid. De hereniging van alle lokale autocefale kerken op één plek zou sceptici kunnen laten zien dat de Orthodoxie verenigd blijft door broederlijke en wederzijdse liefde. Doordat enkele autocefale kerken zich op het laatste moment terugtrokken, stelden enkele theologen dat er een andere benadering moet zijn voor de panorthodoxe eenheid. Het is misschien beter om van onderaf te beginnen in plaats van te rekenen op de hiërarchie binnen de kerken. Daarnaast zou het goed zijn om open te staan voor alle theologen, ongeacht hun jurisdictie.
De IOTA werd gelanceerd in 2019 in Iasi, Roemenië, middels een conferentie die meer dan 300 theologen van over de hele wereld samenbracht. Paul Gavrilyuk, de oprichter en voorzitter van de IOTA, lichtte toe dat dergelijke grotere conferenties om de vier jaar zullen plaatsvinden. Dit zouden de “Orthodoxe Olympische Spelen” zijn, voegde Gavrilyuk gekscherend toe. Zoals gepland werd de tweede conferentie gehouden van 11 tot en met 15 januari 2023 in Volos in het noorden van Griekenland.
De keuze voor Volos was niet toevallig, aangezien de Volos Academie voor Theologische Studies als hoofdorganisator van de conferentie zeer bekend is in het Orthodoxe theologische landschap. De directeur, Pantelis Kalaitzidis, en de adjunct-directeur, Nikolaos Asproulis, zijn niet alleen betrokken bij de meeste Orthodoxe initiatieven, zowel lokaal als wereldwijd, maar ze hebben ook een aantal indrukwekkende, academische publicaties die aansluiten op de huidige ontwikkelingen in het academisch veld. Door de conferentie te organiseren is de status van de Volos Academie als een van de meest invloedrijke theologische instellingen in de Orthodoxie niet alleen opnieuw bevestigd, maar ook versterkt.
De onderwerpen die tijdens de IOTA-conferentie aan bod kwamen, varieerden van patristiek en Bijbelstudies, gender en seksualiteit, de oorlog in Oekraïne tot oecumenische eenheid en liturgische gezangen. Alle onderwerpen werden benaderd vanuit verschillende invalshoeken. Sommige presentaties pleitten zelfs voor impopulaire standpunten – niet alleen onder academici maar in de Orthodoxe wereld in bredere zin. De verontschuldiging van Nicholas Sooy voor het pacifisme tijdens de plenaire sessie over oorlog en vrede zou daar een goed voorbeeld van zijn. Sooy bracht de oorlog in Oekraïne niet direct ter sprake, maar sprak eerder in nogal abstracte termen over het belang van het pacifisme voor het christelijke leven. Dit uitgangspunt zorgde voor nogal wat gefronste wenkbrauwen onder de aanwezigen, vooral bij degenen die uit Oekraïne kwamen of een directe band hadden met Oekraïne. In dit opzicht benadrukte het IOTA-persbericht terecht de lof die een anonieme bisschop uitte over de geest van vrijheid die het hele evenement beheerste.
Toch had deze conferentie van theologische, panorthodoxe eenheid minder diepgang dan verwacht. Een voorbeeld waaruit blijkt dat de conferentie niet de diepgang heeft die het pretendeert te hebben, is dat de pers vooral nadruk legt op de aanwezigheid van meer dan 400 deelnemers uit 45 verschillende landen. Amos Oz benadrukt dat de cijfers niet representatief zijn voor de realiteit. Hoewel zich meer dan 400 personen hadden aangemeld voor de conferentie kwamen ze lang niet allemaal. Dit komt veel vaker voor bij soortgelijke conferenties. Het gerucht gaat rond dat sommige lokale kerken om onbekende redenen hun theologen verboden om de conferentie bij te wonen. Als dit waar blijkt te zijn, toont het aan dat dergelijke evenementen zich moeilijk aan de complexe, intra-kerkelijke politiek in de Orthodoxie kunnen onttrekken. Iets wat men juist in het begin heeft gehoopt te kunnen vermijden.
Hoewel deze laatste opmerking belangrijk is, is dit voor mij niet essentieel. Wat wel essentieel is, is dat Orthodoxe theologen van over de hele wereld elkaar ontmoeten, standpunten uitwisselen over zaken waar ze het niet mee eens zijn en face-to-face met elkaar discussiëren in plaats van stil te blijven staan. Dan zou de polarisatie van een toch al versplinterde kerk toenemen. Momenteel zijn de IOTA-conferenties waarschijnlijk een van de weinige evenementen die niet alleen de fysieke ruimte bieden voor dergelijke ontmoetingen, maar ook een zekere geest van vrijheid voor discussie garanderen.
