Op zondag 2 april vond in de Nassaukerk te Amsterdam een indrukwekkende theateruitvoering plaats met de titel Niemand kan een nummer zijn. De voorstelling vertelt over het leven en de dood van ‘moeder’ Maria Skobtsova (meisjesnaam Elizaveta Pilenko), een Russische theologe, dichteres en kunstenares, die met haar gezin vluchtte voor de Russische revolutie van 1917, evenals zo’n twee miljoen andere Russen. Zij vestigde zich met zo’n 400.000 lotgenoten in ballingschap in Parijs, scheidde van haar man, werd non en ontfermde zich over de Russische ballingen in de Franse hoofdstad.
Zoals de voorstelling laat zien was zij een belangrijke figuur in de Russisch-orthodoxe gemeenschap in Parijs. Zij was goed bevriend met de eveneens gevluchte religieuze filosoof Nikolai Berdiaev en beschouwde zichzelf als spiritueel dochter van de Orthodoxe priester Sergei Boelgakov. Met hun hulp richtte Maria de Stichting Orthodoxe Actie op en opende een opvanghuis voor arme en zieke ballingen waar dagelijks vele gratis maaltijden werden verstrekt. Ze verzamelde zelf de overgebleven groente en andere etensresten van de diverse Parijse markten en stond zelf in de gaarkeuken om soep te bereiden.
Naast al haar liefdadigheidswerk bleef Maria ook een kunstenares en filosoof: ze schreef talloze teksten die nog steeds ontdekt en uitgegeven worden door Les editeurs reunis in Parijs. Ook werkte ze elke vrije minuut aan een van haar vele geborduurde iconen. Ze ging hiermee door toen ze tijdens de Tweede Wereldoorlog in een concentratiekamp terechtkwam vanwege haar hulp aan Franse en Russische joden tijdens de bezetting. Vak voor de bevrijding kwam ze om in het concentratiekamp Ravensbrück. Ze is eén van de weinige personen die zowel geëerd wordt in Yad Vashem, als heiligverklaard is in de Orthodoxe Kerk.
De voorstelling schetste in een intens uurtje een aangrijpend beeld van de harde en vaak armoedige realiteit van de Russische ballingen in Parijs, de persoonlijkheid van Maria Skobtsova, haar liefdadigheidswerk en haar sterven in het concentratiekamp. De spelers acteerden en declameerden overtuigend in het Pools, terwijl linksachter op het toneel de Nederlandse en Engelse ondertiteling werd geprojecteerd. Er klonk prachtig gezang in meerdere talen, waarbij de tekst van de liederen ook in vertaling werd geprojecteerd. Aan de rechterkant van het toneel verschenen filmbeelden van de Russische revolutie, de verbanning, en het leven in Parijs in de twintiger en dertiger jaren.
De regie was in handen van Joanna Troc, een actrice uit de regio Podlasie in oost-Polen met de hoofdstad Bialystok waar een grote Orthodoxe gemeenschap leeft. Ze wilde een stuk maken over een vrouw die een bijzondere rol in de kerk heeft gespeeld. Ze las de Poolse vertaling van het boek Moeder Maria (1891-1945) van Sergei Hackel, en wist dat de voorstelling over haar moest gaan.
Met een ad-hoc groep jongeren uit de regio ontwikkelde Troc gedurende een jaar deze voorstelling, en op uitnodiging van de landelijke vereniging Orthodoxe Jongeren Nederland kwamen ze naar Amsterdam. De voorstelling verdiende een groter publiek dan aanwezig was bij deze enige opvoering in Nederland. Gelukkig is er een online uitvoering te zien op YouTube op https://www.youtube.com/watch?v=QEHf-kqgdec. De uitvoering begint na ongeveer 9 minuten.
